YAKINDOĞU’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER

Bu yazımızda geçen başlıklar;

• Fatimiler,
• Moğollar,
• Timur İmparatorluğu,
• Akkoyunlular,
• Karakoyunlular

FATIMİLER (909 – 1171)

• Tunus merkezli kurulan bu devlet, 969’da Akşitleri yıkarak Mısır’a egemen olmuştur.
• İslam dünyasında saygınlık kazanmak için Hz. Ali’nin eşi Hz. Fatıma’nın soyundan geldiklerini iddia etmişlerdir.
• Şii     karakterli     olan     bu     devlet     Mısır’da Dar’ül-Hikme adlı medreseyi açmıştır.

• Fatımiler, Abbasi Halifeliğini tanımayarak kendi hükümdarlarını halife ilan etmişlerdir.

• Büyük Selçuklulara karşı Hasan Sabbah’ın kurduğu “Batıni (Haşhaşi)” tarikatını desteklemişlerdir.
• Kudüs’ü     ellerinde      bulunduran     Fatımiler, I. Haçlı Seferi’ne karşı koyamayarak Kudüs’ü kaybetmişlerdir.

• Selahaddin Eyyubi tarafından yıkılmışlardır.

MOĞOL İMPARATORLUĞU (1196 – 1227)

• Cengiz Han (Temuçin) tarafından Karakurum (Moğolistan)’da kuruldu.
• Cengiz Han bu devleti kurarken Orta Asya’da dağınık halde yaşayan Moğol kabilelerini birleştirmiştir (Bu amaçla Cengiz Yasaları’nı yapmıştır.).
• Cengiz Han, istilalarla kısa sürede devletin sınırlarını genişletmiştir. Bu nedenle bu dönem oldukça parlak geçmiştir.
• Cengiz Han, ölmeden önce ülkeyi oğulları arasında paylaştırmış ve bunun sonucunda ölümüyle birlikte devlet dörde bölünmüştür;

• Altınorda Devleti: Rusya’da
• Çağatay Hanlığı: Türkistan’da
• Kubilay Hanlığı: Çin’de
• İlhanlı Devleti: İran’da

NOT: Bunlardan Kubilay Hanlığı hariç diğerlerinde İslamiyet yayılmıştır ve zamanla Türkleşmişlerdir. Fakat Kubilay Hanlığında Budizm ve Hıristiyanlık yayılmış ve zamanla Çinlileşmişlerdir.

NOT: İlhanlı Moğolları, Anadolu Selçukluları ile yaptıkları Kösedağ Savaşı’nı kazanarak Anadolu’ya egemen olmuşlardır (1243 – 1336). Ayrıca 1258’de Bağdat’ı alarak Abbasi Devleti’nin siyasi varlığına son vermişlerdir.

Altınorda Hanlığı (1227 – 1369), Timur’un saldırıları sonucunda 7’e bölünmüştür;

• Ejder (Astırhan) Hanlığı
•   Kazan Hanlığı
• Kasım Hanlığı
• Küçüm Hanlığı
• Sibirya Hanlığı
• Nogay Hanlığı
• Kırım Hanlığı

NOT: Altınorda Devletinin yıkılması Rusya’nın kurulup güçlenmesinde etkili olmuştur. 

Moğolların Tarihteki Önemi

Olumsuz Yönleri:

• Moğolların istilaları, Türk – İslam Dünyası’nda büyük olumsuzluklara neden olmuştur.
• Bağdat gibi bir ilim ve kültür merkezini yakıp yıkmışlardır.
• Anadolu’da siyasi birliğin bozulmasına neden olmuşlarıdır (Kösedağ Savaşı).

 Olumlu Yönleri:

• Moğolların önünden kaçan birçok Türk  Boyunun Anadolu’ya gelmesi Anadolu’daki Türk Nüfusunun atmasında etkili olmuştur.
• Moğol istilasının önünden kaçan birçok bilim adamı ve şair Anadolu’ya gelerek kültürel gelişmeyi hızlandırmışlardır.
• Bâtıni tarikatının yıkılmasını sağlamışlardır.
• Orta Asya Türk Hukukunu (Töre) yazılı hale getirmişlerdir.
• Orta Asya’da oluşan siyasi otorite boşluğunu doldurmuşlardır (Siyasi birliği sağlamışlardır).
• Uygurların etkisi ile zamanla Türkleşmişlerdir (Moğollar Türklere benzemekle birlikte sınıflara dayalı bir toplum oluşturmaları yönüyle de kesin bir çizgiyle ayrılırlar.).
• Moğollar tarih yazıcılığında ileri gitmişlerdir. “Tarih-i Cihan-ı Küşa”, “Camüt Tevarih” ve “Moğolların Gizli Tarihi” (Tarihte Moğolca yazılan ilk eserdir ve Cengiz Han’ın hayatını anlatmaktadır.) en önemli eserleridir.
• Bu dönemin ünlü tarihçilerinden biri de Reşidud-Din’dir.

TİMUR İMPARATORLUĞU (1369 – 1507)

• Timurlenk (Aksak Timur) tarafından Çağatay Hanlığı’nın topraklarından olan Semerkant’ta (Türkistan) kuruldu.
• Timur’un Altınorda Devleti’ne sefer düzenleyip bu devleti yıkması Rusya’nın güçlenmesine ve sınırlarını genişletmesine neden olmuştur.
• Timur’un Anadolu Seferi de Osmanlı Devleti’nin Fetret Devri’ne girmesine neden olmuştur (1402 – Ankara Savaşı).
• Timur’un ölümünden sonra devlet zayıflamış ve Özbekler tarafından yıkılmıştır.
• Bu dönemde gelişen Çağatay Edebiyatı’nın en ünlü eseri Muhakemetü’l-Lügateyn (İki dilin karşılaştırılması) Ali Şir Nevai tarafından Türkçe’nin Farsça’ya olan üstünlüğünü kanıtlamak için yazılmıştır.

• Bu dönemin ünlü diğer bir ismi de Timur’un torunu Uluğ Bey’dir. Uluğ Bey, Semerkant’ta rasathaneler kurmuş ve astronomi alanında önemli eserler vermiştir. Ayrıca Ali Kuşçu da bu dönemin bir diğer önemli bilim adamıdır.

BABÜR İMPARATORLUĞU (1526 – 1858)

• Timur’un torunlarından Babürşah tarafından Hindistan’da “Akra” merkez olarak kuruldu.
• İslamiyet’in Hindistan’a yayılmasında etkili olmuşlardır.
• Hindistan’da ilk siyasi birliğive merkezi otoriteyi kurmuşlardır.
•  En ünlü eserleri, Cihanşah’ın eşi için yaptırdığı “Tac Mahal” türbesidir.
• Resmi dil olarak Türkçe’yi kabul etmişler ve Türk edebiyatının gelişmesine hizmet etmişlerdir (Milli benliği koruma çalışmaları).
• Bu dönemin diğer bir önemli eseri Babürşah’ın Türkçe kaleme aldığı Babürname adlı eserdir.
• Safeviler tarafından zayıflatılan bu devlet, Hindistan’ın İngiliz sömürgesi olmasıyla siyasi olarak sona ermiştir.

AKKOYUNLULAR (1350 – 1502)

• Kara Yülük Osman tarafından Diyarbakır merkez olmak üzere Güneydoğu Anadolu’da kurulmuştur. Daha sonraları başkent Tebriz’e taşınacaktır.
• En      parlak      zamanlarını     Uzun       Hasan Dönemi’nde yaşamışlardır.
• Uzun Hasan Dönemi’nde Osmanlı Devleti’ne karşı Karamanoğulları ile işbirliği yaparak Doğu Anadolu’ya saldırmışlardır.
• Bunun üzerine yapılan 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Uzun Hasan Osmanlı sultanı Fatih’e yenilince devlet yıkılma sürecine girmiştir.
• Bu devlete Safevi hükümdarı Şah İsmail son vermiştir.
• Akkoyunlular,  Dede  Korkut  Hikâyeleri’ni  ilk  kez  yazılı  hale  getirmişler  ve  Kuran’ı  ilk kez Türkçe’ye çevirmişlerdir.

KARAKOYUNLULAR (1365 – 1469)

• Bayram Hoca tarafından Van / Erciş merkez olmak üzere Doğu Anadolu’da kuruldular.
• Kara Yusuf döneminde en parlak zamanlarını yaşamışlardır.
• Kara Yusuf’un Timur’dan kaçarak Yıldırım Bayezıd’a sığınması 1402’deki Ankara Savaşı’nın nedenlerinden biridir.
• Azerbaycan’ın Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
• Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından yıkılmışlardır.