Veraset Sistemi

Bir hukuk terimi olan veraset mirasta hak sahibi olma anlayışıdır. Tarihsel bir terim olarak ise Türk devletlerinde tahta geçişin nasıl olacağıyla ilgilidir. Türk devletlerinde veraset anlayışı farklı dönemlerde değişiklik göstermekle birlikte temel kural hanedan üyelerinden birinin tahta çıkmasıdır.

İlk Türk devletlerinde görülen Gök Tanrı inancında ülkeyi yönetme yetkisi Tanrı tarafından Türk Kağanına verilirdi ve buna kut anlayışı denirdi. Kut’un kanda olduğuna inanılır ve kan yoluyla babadan oğla geçerdi. Bu da hükümdar öldükten sonra hanedan üyelerinin taht üzerinde hak iddia etmelerine ve saltanat mücadelesinin çıkmasına neden olurdu. Bu durum taht kavgalarına neden olup, ülkenin zayıflamasına veya yıkılmasına neden olabilirdi. Bununla birlikte hükümdar ölmeden ülke topraklarını oğulları arasında paylaştırabilirdi. Bu da devletin küçülüp zayıflamasına ve dış düşmanlarla mücadele konusunda zayıflamasına neden olurdu.

İslamiyet ile birlikte İlk Türk devletlerinde görülen anlayış devam etti. Ancak kut anlayışı yerine hükümdarlık “Allah’ın nasibi” olarak görüldü. Hükümdar öldükten sonra yerine geçecek kişiyi devletin ileri gelenleri seçmeye çalıştı. Küçük yaşta olan şehzadeler olduğunda yerine amcaları veya anneleri tahta vekâlet etti. Genel bir kural olmamasına rağmen baş hatunun çocukları arasından büyük olan tahta geçmekteydi.

Osmanlı Devleti’nde ise I. Murat dönemine kadar ülke hanedanın olmaya devam etti. I. Murat veraset sisteminde değişikliğe giderek “Ülke, hükümdar ve çocuklarınındır” anlayışını getirdi. Böylece hükümdar olabilme yetkisi sadece padişahın çocuklarına has oldu. Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılan diğer bir yenilikte “Devletin bekası (geleceği) için kardeşlere birbirini öldürebilme, kardeş katli” hakkı tanındı. [Burada kesin bir emir olmamakla birlikte devletin selameti ve bekası için uygulanan bir yöntem olduğunu belirtelim.] I. Ahmet döneminde yapılan değişiklikte ise “Ekber ve Erşad” sistemine geçildi. Yani hanedanın erkekleri arasında en yaşlı ve akıllı olan ülkeyi yönetmek üzere tahta oturdu. Osmanlı döneminde yapılan bu değişikliklerin temel sebebinin:

• Taht kavgalarını önlemek
• Merkezi otoriteyi güçlendirmek
• Devletin zayıflamasını engellemek olduğunu söyleyebiliriz.

Şimdi öğrendiklerimizi eğlenceli bir şekilde pekiştirelim.

Örnek I: Dönem: İlk Türk Devletleri

Attila (Hükümdar oğlu), Kapkan (Hükümdar kardeşi), Tunga (Hükümdar yeğeni), Asena (Hükümdar kızı), Atalay (Hükümdarın dayısı)

• Bunlardan hangisi tahta geçebilir? Yazınız.
• Tahta geçemeyenler neden geçemez, yazınız.

Örnek II: Dönem: II. Mahmut (1808-1839 Ekber ve Erşad sisteminden sonra )

Mehmet, Abdülhamit, Abdülaziz, Abdülmecid

• Yukarıdaki kişilerin tahta geçmesinde ilk bakılacak olan kıstas hangisidir?

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.

Veraset Sistemi ile ilgili yazımız hakkındaki görüşlerinizi veya sorularınızı yorum kısmından bize yazabilirsiniz.