Tarih Nedir

Sosyal bilimler içerisinde ele alınan tarih; geçmişte olan olaylar veya bunlar hakkındaki belgelerin verileridir. Belgelere dayandırılmayan veya geçerli sayılabilecek kaynaklarla desteklenemeyen geçmiş; tarih biliminin konusu olarak algılanamaz. “Tarih” sözcüğü hem geçmişte kalan insani ve toplumsal olaylar topluluğunu, yani yaşanmış geçmişi adlandırmakta kullanılır; hem de bu sözcükle, bu yaşanmış geçmişi konu edinen bilim, tarih bilimi kastedilir. Tarih derken kelimelerin üzerinde durmak lazım bir tanesi, historia, ikincisi tevarih, üçüncü tabir bilhassa tarih felsefesi açısından geçecek olan resgestae’dir. Tarih sözcüğünün batı dillerindeki tüm karşılıkları (Latince; Historia, İtalyanca: Storia, Fransızca: Historie, İngilizce:History, Almanca: Historie) Grekçe İstoria, İstorien sözcüğünden gelir. Sözcük iyon lehçesinde “bildirme”, haber alma yolu ile bilgi edinme anlamlarında kullanılmıştır. Attika lehçesinde ise sözcüğün görerek, tanık olarak bilme anlamlarının yanı sıra çok daha geniş bir anlam içeriğiyle fizik, coğrafya, astronomi, bitki hayvan bilgisi ve hatta giderek “doğa bilgisini kuşatacak biçimde kullanıldığı görülür. Aynı zamanda; Tarih kelimesi müşterek sami v-r-h köküne dayanmaktadır. Buna göre tarihin manası, hakikatte “ay”ın tarihi demek olur ki, bu mana bir taraftan, bir hadisenin, bir tarihi olayın zamanını tayin ve tespiti, diğer taraftan da bir olayın meydana geliş anını zaman devresini ifade etmektedir. (1)

Tarihin Tanımı, Tarih Nedir?

İnsan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, kültür ve uygarlıklarını, birbiriyle olan ilişkilerini, (antlaşma, ticaret, savaş vb.) yer – zaman ve faillerini göstererek, neden-sonuç ilişkisi içerisinde, belgelere dayalı olarak objektif (tarafsız) biçimde inceleyen bilim dalına tarih denir.

Tarihin tanımı için anahtar kelimelerimiz;

• Geçmiş
• Yer ve zaman
• Neden-sonuç
• Belge
• Objektif (tarafsız, nesnel)

Tarihin tanımını yaparken şu soruları cevaplamamız kolay öğrenmemize yardımcı olur. 

Tarih neyi inceler? –Geçmişi

Tarihin konusu nedir? –İnsan ve faaliyetleri

Tarih geçmişi nasıl inceler? – Tarafsız, yer ve zaman göstererek, belgelere dayalı olarak, neden-sonuç ilişkisi içerisinde.

Tarihin tanımında geçen bu ifadelerin aşağıdaki örnekte olduğu gibi belirtilmediğini düşünelim.

“Bir zamanlar, iki hükümdar hakimiyet için karşı karşıya gelmiş. Mücadelede hükümdarlardan biri yenik düşmüş. Yenik düşen hükümdarın toprakları parçalanmış ve ülkesindeki birlik bozulmuş. Bundan sonra Yenik hükümdarın topraklarında yıllar süren karışıklıklar başlamış.”

Bir zamanlar ________ Ne zaman? Bilinmiyor.
İki Hükümdar _______ İsimleri? Yok, Hangi devletlerin hükümdarları? Bilinmiyor
Yenik Hükümdarın Toprakları_______ Hangi topraklar? Bilinmiyor

Yukarıdaki örnekte; anahtar kavramlardan yoksun bir ifadenin masaldan farksız olduğu görülmektedir. Tarihi, masaldan ayıran ve bilimsel bir disiplin niteliği kandıran en büyük özelliği tanımı içerinde ifade ettiğimiz anahtar kavramlardır. Şimdi aynı ifadeye yer, zaman ve failleri ekleyerek bakalım:

“1402’de Osmanlı Devleti hükümdarı Yıldırım Bayezid ile Timur Devleti Hükümdarı Timur, Anadolu ve Cihan Hakimiyeti için Ankara ovasında mücadele etmiştir. Yıldırım Bayezid’in yenilmesiyle ülkesindeki Birlik bozulmuş. Bundan sonra topraklarında yıllar süren karışıklıklar başlamış”

İki örnek arasındaki fark ortadadır. Bu yüzden bu ifadeleri tarihin tanımından çıkarttığımızda tarih bilim olmaktan çıkar.

 Önceki yıllarda şu şekilde sorular sınavlarda çıkmıştır:

İstanbul Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedildi. Fethin nedenleri arasında Bizans’ın Osmanlı toprak bütünlüğünü bozması etkili oldu. Fatih fetihten sonra bütün halka din ve vicdan özgürlüğü tanıdı.

Soru: Tarihin tanımını düşündüğümüzde yukarıdaki cümlede tarihin tanımında yer alan ögelerden hangisi yoktur?

A) Yer      B) Zaman    C) İnsan faaliyeti            D) Neden            E) Sonuç

Soru: Tanım: Tarih, insan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, uğraşlarını, birbiriyle olan ilişkilerini, yer ve zaman göstererek neden-sonuç ilişkileri içerisinde inceleyen bir bilimdir.

Durum: İslamiyet’in hızlı yayılmasında diğer din ve inançlara karşı gösterilen hoşgörünün payı büyüktür. Avrupa’da ve Asya’da ezilmiş ve horlanmış insanlar Müslümanları kurtarıcı olarak karşıladılar.

Yukarıda verilen durumda tarihin tanımında yer alan ögelerden hangisine değinilmemiştir?   ( 1996 – ÖSS )

 A) İnsan ilişkileri

B) Neden-sonuç ilişkileri

C)  Zaman

D) İnsan topluluklarının yaşayışları

E) Yer

Tarih Biliminin Özellikleri:

• Geçmişteki olayları inceler.
• İnsan toplulukları tarafından meydana getirilir.
• Belgelere dayanır.
• Yer ve zaman belirtilir.
• Olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.
• Tarihî olaylar tekrarlanamaz.
• Deney ve gözlem yapılamaz.

Kaynak: (1) Tarih Nedir? Niçin Tarih Öğrenilir? / Yrd. Doç. Dr. Erhan METİN

(2) Ahmet Özbay, Erciyes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Kişisel Ders Notları

Tarih Nedir, Tarihin Tanımı nedir, Tarih Biliminin Özellikleri ile ilgili yazımız hakkında görüş, soru veya önerilerinizi yorum kısmından bize yazabilirsiniz.

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.

Bu yazımızı okuyanların ilgilendikleri diğer yazılarımız için aşağıdaki bağlantıları tıklayabilirsiniz.