Tanzimat Fermanı (1839) (Gülhane Hatt-ı Hümayun)

II. Mahmut Döneminde başlayan Tanzimat hazırlıkları Sultan Abdülmecid döneminde hızlanmıştır. Hariciye Nazırı Koca Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanan ferman Sultan Abdülmecid’in onayıyla Gülhane Parkı’nda okunmuştur. Gülhane Parkı’nda okunmasından fermana Gülhane Hatt-ı Hümayunu da denir.

Tanzimat Fermanının İlan Edilme Nedenleri

• Avrupa’nın azınlıkları bahane ederek Osmanlı iç işlerine karışmasını önlemek
• Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa meselesinde Avrupa’nın desteğini almak
• Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik fikrinin etkisini azaltmak
• Gayrimüslimlerin devlete bağlılığını artırmak
• Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını engellemek

Tanzimat Fermanının İçeriği/Maddeleri

• Müslüman ve Hristiyan bütün halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.
• Vergiler herkesin gelirine göre toplanacaktır.
• Rüşvet ve adam kayırma önlenecektir.
• Mahkemeler herkese açık olacak kimse yargılanmadan cezalandırılmayacaktır.
• Askerlik vatan görevi haline getirilecek. Yani tüm Osmanlı vatandaşları askerlik yapacaktır.

Uyarı: Bu döneme kadar gayrimüslim erkekler cizye vergisi vererek askerlikten muaf tutulmuşlardır. Bu madde Islahat Fermanı ile yürürlükten kaldırılmış gayrimüslim halk için bedelli askerlik getirilmiştir.

Tanzimat Fermanının Önemi/Özellikleri

• Ferman ile padişahın yetkileri ilk kez kanun ile sınırlandırılmıştır.
• Padişah ilk kez kendi gücü üstünde hukuk gücünün olduğunu kabul etmiştir.
• Ferman herhangi bir halk hareketi sonucu değil padişahın kendi isteği ile yayınlanmıştır.
• Müslüman gayrimüslim eşitliği sağlanmaya çalışılmıştır.
• Tebaadan vatandaş statüsüne geçilmeye çalışılmıştır.
• Vatandaşın temel hakları devlet garantisine alınmıştır.
• Vergi adaleti sağlanmıştır.

NOT: Tanzimat Fermanı Türk tarihinde anayasal düzene geçişin ilk aşaması kabul edilmiştir.

Tanzimat Fermânı’nın okunmasından I. Meşrutiyet’in ilanına kadar geçen dönem, Osmanlı tarihinde Tanzimat Dönemi (3 Kasım 1839 – 22 Kasım 1876) olarak anılır.