Osmanlılarda Yönetim

Saray ve Bölümleri

Fatih Döneminde yaptırılan Topkapı Sarayı yaklaşık dört yüz yıl ülkenin idare, eğitim ve sanat merkezi olmuştur.

Birun

• Topkapı Sarayının dış bölümüdür.
• Tarih boyunca birçok Divan-ı Hümayun toplantısına sahne olan Kubbealtı sarayın bu bölümünde yer almaktadır.
• Yabancı elçilerin ve divan üyelerinin kabul edildiği Arz Odası bu bölümdedir.
• Altı bölük halkı, yeniçeri ağası, cebeciler, topçular, çaşnigirler, seyisler, müteferrikalar bu bölümde bulunurdu.
• Birun, Babussade kapısı ile Enderun’a bağlanırdı.

Enderun

• Sarayın iç bölümüdür.
• Padişahın güvenilir hizmetkârları bu bölümdedir.
• Devletin ihtiyaç duyduğu devlet adamları bu bölümde Enderun Mektebinde yetiştirilirdi.
• Enderun Mektebinde eğitim, oda denilen yerlerde yapılıyordu. Büyük Oda, Küçük Oda, Seferli Odası, Doğancılar Odası, Kiler Odası, Hazine Odası ve Has Oda olmak üzere yedi odadan oluşurdu.

Harem

• Hükümdarın ve ailesinin yaşadığı bölümdür.
• Saray kadınlarının eğitimi burada verilirdi.
• Harem ağası bu bölümün yöneticisiydi.

Merkezi Yönetim

Osmanlı Devleti merkezi yapıya sahip bir devlettir. Devlet yönetiminin merkezinde padişah ve ülkenin yönetildiği saray teşkilatı bulunuyordu. Devletin yönetim merkezi olan İstanbul’da bulunan saray, merkez ve taşra birimlerinin bağlı olduğu yerdi.

( Merkeziyetçi Devlet Anlayışı: Devlet kurumlarının doğrudan padişaha bağlı olduğu ve üst düzey yöneticilerin padişah tarafından atanıp görevlerini yerine getirmede padişaha karşı sorumlu oldukları yönetim anlayışıdır. )

Padişahlar Fatih döneminden Eyüp Sultan Türbesi’nde gerçekleşen kılıç kuşanma töreninden sonra tahta çıkarlardı. Tahta çıkma merasimlerine Cülus töreni denirdi.

Tahta geçen hükümdarlar mutlak yönetme gücüne sahipti. Son söz hakkı padişahta olmakla beraber yönetimle ilgili bazı yetkiler devlet adamlarına verilmişti.  Padişah Şeri hükümlere uymak zorundaydı. Şeri hükümlere aykırı bir kanun yapamazdı. Osmanlı Devletinde padişahlar devlet kurumlarının işleyişiyle ilgili örfi kanun adı verilen iç yönetmelikler çıkartabiliyorlardı. Padişahların kanunname, ferman, berat gibi adlar altında çıkartmış olduğu örfi kanunlar İslam hukuk sistemiyle çelişmemek zorundaydı.

Osmanlı padişahının genel görevleri şunlardı:

• Üst kademe devlet memurlarını atamak.
• Savaşa ve barışa onay vermek.
• Orduyu komuta etmek.
• Ülkesini adaletle yönetmek.
• Halkın refah ve güvenliğini sağlamak.

Divan-ı Hümayun

Orhan Bey zamanında kurulan Divan, devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı yer olmuştur. Fatih Döneminden itibaren Divan’a veziriazamlar başkanlık etmeye başladılar. Böylece divan danışma meclisi niteliği kazanmış, padişahın otoritesi artmıştır.

Divanın özellikleri şunlardır:

• Orhan Bey döneminde kurulmuştur.
• Fatih Dönemine kadar divana padişahlar başkanlık etmiştir.
• Fatih dönemi ve sonrasında divan başkanı veziriazam olmuştur.
• Divanda görüşülen konular veziriazam(sadrazam) tarafından padişahın onayına sunulmuştur.
• Divan en yüksek mahkemedir. Yani yerel mahkemelerde haksızlığa uğradığını düşünen şahıslar, mahkemelerde alınan kararlara karşı Divan’a başvurabilişlerdir.
• Diğer Türk-İslam Devletlerinin aksine Osmanlılarda tek divan bulunmuştur.
• Divan’da görüşülemeyen konular veziriazamın ikindi namazından sonra topladıkları İkindi Divanında görüşülmüştür.

Divan’da padişahın yetkilerini kullanmak üzere üç bürokrasi sınıfı oluşturulmuştur.

Seyfiye (Askeri Bürokrasi)

• İdare ve askeri görevleri üstlenen sınıftır.
• Veziriazam, vezirler, kaptanıderya bu sınıfın Divan-ı Hümayundaki temsilcileridir.
• Yönetim ve askerlik işlerini padişah adına yerine getirirler.

Bunların görevleri şunlardır:

Veziriazam (Sadrazam)

• Padişahtan sonra en yetkili kişidir.
• Üst düzey devlet memurlarının atama ve görevden alma işlerinden sorumludur.
• Padişahın katılmadığı seferlere Serdar-ı Ekrem unvanıyla ordu komutanı olarak katılırdı.
• Günümüzdeki Başbakan.

Vezirler

• Veziriazamın verdiği işleri yaparlar.
• Devlet işlerinde görüşlerine başvurulur.
• Günümüzdeki karşılıkları Devlet Bakanları.

Kaptan-ı Derya

• Donanma ve denizcilikten sorumludur.
• Günümüzdeki Deniz Kuvvetleri komutanı.

Kalemiye (Sivil Bürokrasi)

• Mali ve idari işlerden sorumlu sınıftır.
• Divandaki temsilcileri defterdar ve nişancıdır.
• Devlet yazışmaları ve hazine kayıtlarını tutan sınıftır.

Defterdar

• Maliyenin başında bulunur.
• Gelir ve gider kayıtlarını tutar.
• Başlangıçta bir defterdar bulunurken sınırların genişlemesiyle sayıları üçe ulaşmıştır.
• Günümüzdeki karşılığı Maliye Bakanıdır.

Nişancı

• Devletin yazışmalarını yürütür ve takip ederdi.
• Padişah fermanlarına tuğra çekerdi.
• Devletin arazi kayıtlarını tutardı.
• Kanunları iyi bilmek zorundaydı.
• Günümüzdeki karşılığı Dışişleri Bakanıdır.

İlmiye(Din, eğitim, hukuk Bürokrasisi)

• Eğitim-öğretim, yargı, fetva çıkarma ve yönetimin faaliyetlerini şeriata uygunluğu bakımından denetleyen sınıftır.
• Divandaki temsilcileri Şeyhülislam ve Kazaskerdir.
• Padişah adına yaptıkları işlerde adaletli olmaları temel kuraldır.

Şeyhülislam

• İlmiye sınıfının en üstünde bulunan kişidir.
• Divan toplantılarında alınan kararların İslam Dinine uygunluğunu denetler.

Kazasker (Kadıasker)

• Divandaki davalara bakar.
• Kadı ve müderrislerin tayinini ve görevden alma işlemlerini yerine getirir.
• Günümüzdeki karşılığı Eğitim ve Adalet Bakanlığıdır.

Yeniçeri Ağası

• Divan toplantılarında yeniçerilerle ilgili bilgi verirdi.
• Divanda yeniçeriler hakkında alınan kararları yeniçerilere iletilirdi.

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.