İslam Kültür ve Medeniyeti

İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
Toplum Yapısı:
Hz. Muhammed ve dört halife devirlerinde yöneticiler halktan biri gibi davranmıştır. Emeviler yöneticiler lüks ve gösteriş içinde yaşamaya başlamışlardır.
Emeviler devrinde Araplar kendilerini diğer Müslümanlardan üstün gördüler Devlet görevleri sadece Araplara verildi.
Bu dönemde halk dört sınıfa ayrıldı:
 Müslüman Araplar,
 Mevali (Arap olmayan Müslümanlar),
 Zımmiler (Haraç ve cizye veren gayrimüslimler),
 Köleler
Abbasiler, Arapları üstün gören anlayışı terk ederek onu yerine bütün Müslümanlara eşit ve hoşgörülü davranmışlardır. Yönetimde İranlılara, ordu teşkilatında ise Türklere görev vermişlerdir.
Devlet Yönetimi:
Hicretten sonra İslam devleti kurulmuş, bu devlet içinde Müslümanların yanında Yahudi ve Hıristiyanlara da haklar tanınmıştı. Devlet başkanı Hz. Muhammed idi.
Hz. Muhammed’den sonra devletin başına halife denilen devlet başkanları geçti. Dört halife döneminde halifeler seçimle işbaşına geldiler.
Emeviler döneminde halifelik saltanata dönüştü.
Emeviler çok güçlü bir merkezi yönetim kurarak ülkeyi eyaletlere ayırdılar. Eyaletlere güvendikleri adamlarını vali olarak atadılar. Yönetimde hep Araplara görev verdiler.
İslam’dan önce Araplar arasında var olan kavmiyetçilik Emeviler devrinde yeniden ortaya çıktı. Düzenli çalışan bir posta örgütü kurarak haberleşmeye önem verdiler. Arapçayı resmi dil ilan ettiler. İlk İslam parasını bastırdılar.
Abbasiler devrinde vezirlik teşkilatı kuruldu.
Devlet işleri divan denilen kurullarda görüşülmeye başlandı.
Bu divanlar:
a) Divanü’l-Harac: Mali işler,
b) Divanü’l-Ceyş: Askerlerin maaş ve ihtiyaçları,
c) Divanü’l-Beyti’l-Mal: Gelir ve giderler,
d) Divanü’l-Berid: Posta ve casusluk işleri,
e) Divanü’l-Mezalim: İdari ve adli meseleler.
Ordu:
Hz. Muhammed döneminde ordu gönüllülerden oluşuyordu.
İlk düzenli ordu Hz. Ömer devrinde kurulmuş, askere maaş ödenmeye başlamıştı.
Sınırların genişlemesiyle birlikte fetih alanlarına yakın yerlerde ordugâh şehirler(Kufe, Basra, Şam, Fustat, Kahire) kurulmuştur.
Emeviler devrinde ordu sürekli hale getirildi. Orduda Arapların dışında Berberiler, İranlılar ve Türkler de görev almaya başladı. Abbasiler devrinde orduda Türklerin etkinliği arttı.
İlk donanma Şam valisi Muaviye tarafından kuruldu ve kısa zamanda Bizans’la boy ölçüşebilecek duruma geldi. Donanma komutanına emirü’l-ma denilirdi.
Dil ve Edebiyat:
Arapça Abdülmelik döneminde resmi dil olarak kabul edildi, daha sonra fetihler ve İslam’ın yayılmasına paralel olarak yaygınlaştı.
Cahiliye devrinde yaygın olan güzel söz ve şiir söyleme geleneği Emeviler devrinde yeniden canlandı. Pek çok meşhur şair yetişti.
Eğitim ve Öğretim:
İslam dini eğitim ve öğretime büyük önem vermiş, Kur’an ve hadislerde eğitim ve öğretim teşvik edilmiştir. Peygamberimiz, döneminde ashab-ı suffa için Mescid-i Nebevi’nin bir kısmını tahsis etmiş ve onların sadece eğitim ve öğretimle meşgul olmalarını sağlamıştı.
Abbasiler devrinde medreseler açıldı. Me’mun zamanın da Bağdad’ta Beytü’l-Hikme kuruldu. Selçklular devrinde Nizamiye Medreseleri açıldı.
Endülüs Emevi Devleti eğitim ve öğretime çok önem vermiş ve pek çok şehirde medreseler kurulmuştur. Kurtuba Medresesi döneminin en meşhur bilim kurumlarından biriydi. Bağdad ve Kurtuba kütüphaneleri çok zengindi.
Bilim ve Sanat:
İslam devleti fetihlerle sınırlarını genişlettikçe İran, Yunan, Mısır, Türk ve Çin uygarlıklarıyla karşılaştı ve bu uygarlıklarla İslam uygarlığı arasında etkileşim başladı.
Bunun sonucunda ilk ilmi çalışmalar Emeviler devrinde başlamış, Abbasiler devrinde büyük bir gelişme kaydetmiştir. Özellikle tıp, fen ve felsefe alanlarında pek çok çalışma yapılmıştı.
Emeviler devrinde Basra ve Kufe, Abbasiler devrinde Bağdad, Endülüs Emevileri devrinde Kurtuba önemli kültür merkezleri haline gelmişti.
İslam uygarlığının doğuşunda Kur’an ve Sünnet temel kaynaklar olduğu gibi, eski Yunan, İran ve Hint uygarlıklarının da etkileri olmuştur.
Abbasiler devrinde tercüme faaliyetleri yoğunlaşmıştır.
İslam Kültürü Açısından Bilimlerin Tasnifi:
Nakli İlimler: Vahye dayalı bilim dallarıdır. Dini bilimler de denilir.
Tefsir: Zemahşeri, Razi, Taberi, Kurtubi…
Hadis: Buhari, Müslim, Nesai, Tirmizi…
Kelam: Gazali,
Akli Bilimler: İnsanların yaptığı araştırmalarla ortaya konulan bilimlerdir.
Tarih: Taberi, Mes’udi, İbni Haldun, İbnü’l-Esir…
Coğrafya: Mes’udi, İbni Batuta, İdrisi, Harezmî,
Felsefe: Kindi, Farabi ve İbni Sina
Tıbb: İbni Sina, İbni Miskeveyh
Astronomi: Bediü’l-Usturlabi, Biruni, Ömer Hayyam
Matematik: Harezmî, Abdülhamid İbni Türk, Sabit bin Kurra, Battani, İbni Cemşid, Ali Kuşçu,
Kimya: Cabir bin Hayyam, Razi, Biruni, İbni Sina.
Bazı Önemli Bilimsel Gelişmeler:
a) Eski Yunan, Hind ve İran’ın bilim ve sanat eserleri Arapçaya çevrildi.
b) Bağdad’ta halk sağlığı alanında çalışma yapan dünyanın ilk hastanesi açıldı.
c) Bediü’l-Usturlabi, usturlab denilen aleti geliştirdi.
d) İbni Yusuf ve Ömer Hayyam, halife Hakem onuruna bir astronomi cetveli düzenlediler.
e) Matematikçiler Hind kitaplarından trigonometriyi kullanmayı öğrendiler.
f) Harezmî ve Abdülhamid İbni Türk cebir ve trigonometriyi geliştirip logaritmayı buldular.
g) Ömer Hayyam ikinci dereceden denklemlerin cebir ve geometri yoluyla çözümünü buldu.
Sanat:
İslam sanatında en çok mimarlık alanında gelişme olmuş; camiler, medreseler, türbeler, kütüphaneler, saraylar, köprüler, hanlar, çeşmeler, kervansaraylar gibi eserler yapılmıştır.
İlk mescit Kuba Mescidi’dir. Şam, Kudüs camileri, Kayrevan Seydi Ukba Camii, Medinetüzzehra Camii, Tuleytula ve Bib-Mardun Camii önemli camilerdir.
Gırnata El-Hamra Sarayı, Medinetüzzehra’daki halifelik sarayı önemli sivil mimari örnekleridir. Bu yapılar arabesk ile süslenmiştir.
Askeri mimari eserleri; surlar, kaleler ve gözetleme kuleleridir.

İslam’ın resim ve heykeli yasaklaması, bu sanatların gelişmesini engellemiştir.
Bunun yerine minyatür, hat, oymacılık, kakmacılık, sedef işlemeciliği, dokumacılık, halıcılık gibi sanatlar ile şiir ve müzik gelişmiştir.
Ekonomik Hayat:
Hz. Muhammed devrinde ekonominin temeli ticaret, hayvancılık ve tarıma dayanıyordu. Hulefa-i Raşidin, Emeviler ve Abbasiler devirlerinde ise vergiler ve ganimetler ekonominin kaynağını oluşturmuştur. İlk İslam parası Abdülmelik zamanında bastırıldı.
Devletin gelirleri beytülmalde (devlet hazinesi) toplanırdı.
Başlıca gelir kaynakları; zekât, öşür, haraç, cizye ve ganimetlerdi.
Zekât: Zengin Müslümanların mallarının verdikleri mallarının 1/40’ı oranında verdikleri vergidir.
Öşür: Müslümanlardan 1/10 oranında alınan ürün vergisi.
Haraç: Gayrimüslimlerden alınan toprak vergisi
Cizye: Hıristiyan ve Yahudilerden alınan baş vergisi
Ganimet: Savaşlarda düşman ordusundan ele geçirilen maldır. Bunun 1/5’i beytülmale bırakılırdı.
Tarım; verimli tarım alanlarının fethiyle önem kazanmış, Abbasiler döneminde bir devlet politikası haline gelmiştir.
Ticaret yolları üzerindeki şehirler gelişmişti. Ticareti geliştirmek amacıyla yollar üzerinde hanlar ve kervansaraylar yapılmıştı.
Buhara, Semerkant, Şam, Bağdad, Basra, İskenderiye, Kayravan, Kurtuba ticaret yolları üzerindeki önemli merkezlerdi.
Sanayide özellikle dokuma sanayii, madencilik, kuyumculuk, dericilik, seramik, parfüm, ilaç yapımı, cam, gemi yapımı ve silah sanayi gelişmişti. Müslümanların Çinlilerden öğrendiği kâğıt yapımı, Haçlı seferleri sırasında Avrupa’ya geçmiştir.
Müslüman tacirler Basra körfezi ve Kızıldeniz yoluyla Hindistan ve Çin’e şeker, pamuk, yünlü ve ipekli dokumalar, kâğıt, mobilya, seramik, madeni ve cam eşya götürüyor, dönüşte ipek, baharat ve ıtriyat getiriyorlardı.
İslam Kültürünün Diğer Kültürler Arasındaki Yeri ve Avrupa’ya Etkileri:
İslam kültür ve medeniyetinin temeli, Kur’an ve sünnete dayanır. Bununla birlikte Eski Yunan, Hind, Çin ve İran kültürlerinden de etkilenmiş ve tamamen kendine has bir medeniyet meydana getirmiştir.
İslam medeniyeti çağının en ileri medeniyeti olmuş ve bu medeniyet Endülüs Emevileri ve Sicilya Müslümanları vasıtasıyla Avrupa’yı etkilemiştir.
Kâğıt, matbaa ve pusula gibi buluşlar Haçlı seferleri sırasında Avrupa’ya taşınmış ve Rönesans’ın başlamasında etkili olmuştur.