İlk Türk Devletlerinde Toplum Yapısı

Türklerin Yaşadıkları Bölge

Coğrafya tarihi olayların gelişmesinde önemli bir etkendir. Türklerin ilk yurdu Orta Asya’dır. Orta Asya etrafı dağlarla çevrili geniş düzlüklerden ve yüksek platolardan oluşan geniş bozkırların ve çöllerin bulunduğu bir bölgedir. Altay, Ötüken ve Sayan Dağları bölgenin en önemli dağlarıdır.  Sert Karasal iklimin görüldüğü  Orta Asya’da kışlar soğuk, yazlar sıcak ve kuraktır. Bölge çok az yağış alır. Kışın sıcaklık -50 dereceye kadar düşebilmektedir.

Orta Asya’nın

• kuzeyinde Sibirya
• batısında Hazar Denizi ve itil boyları
• doğusunda Kingan Dağları
• güneyinde de Hindikuş ve Karanlık Dağları yer almaktadır.

Bu geniş alanda Türkler ilk olarak Altay-Sayan Dağları’nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları’nın kuzeyi, Aral Gölü’nün çevresi ve Hazar Denizi’nin doğusu arasında kalan bölgede yaşamışlardır.

Bu coğrafi özellikler sizce Türklerin yaşayış tarzını nasıl etkilemiştir? 

• Bu coğrafyada yaşayan Türkler atlı göçebe ya da diğer ismiyle bozkır kültürünü benimsemişlerdir.
• Bu göçebe hayat sürekli bir yer değiştirme olarak düşünülmemelidir. İki yer arasında olagelmektedir. Yazın otlakların gür olduğu yüksek yaylalara çıkılırken kışın soğukların daha az etkili olduğu vadilere inilmiştir.
• Göçebe yaşamanın en önemli nedeni, sürelere ot ve su bulma çabasıdır. Dolayısıyla en önemli ekonomik uğraş hayvancılıktır.
• Bu coğrafi koşullar Türklerin mücadeleci, sert, dayanıklı ve özgürlüklerine düşkün olmasını sağlamıştır.

Toplumsal Yapı

Türklerin toplumsal hayatını düzenleyen, yazısız hukuk kurallarına töre adı verilir. Türk toplumu töre sayesinde güçlü kalmış, devlet yıkılsa dahi varlığını koruyarak yeni devletler kurulmuştur.

Yönetilenler ile yöneticiler arasındaki ilişkileri düzenleyen tüz adı verilen yazısız bir anlaşma mevcuttur.

Devletin Başlıca Görevleri:

• Adaleti sağlamak
• Güvenliği sağlamak
• Halkın refah seviyesini yükseltmek

Vatandaşın Başlıca görevleri:

• Devlete bağlı olmak
• Vergi vermek
• Askerlik görevini yapmak

Toplantılarda herkesin oturacağı yer ve hayvanlardan alacağı pay belliydi. Oturulan yer orun ve hayvanın etinden alınan pay ülüş olarak belirlenmişti.

İlk Türk Devletlerinde en küçük toplumsal birim aileydi. Ailelerin (Oğuş) birleşmesiyle urug, urugların birleşmesiyle boy, boyların birleşmesiyle budun oluşurdu.

Aile

• Her çadır bir aile kabul edilir.
• Çekirdek aile tipi yaygındır.
• Ailenin meskeni çadırdır. Yurt veya keregü denilir. (Taşınabilir)
• Evlenen çocuklar için başka bir çadır kurulur.
• Ailenin en küçük erkek çocuğu baba ocağında kalarak o ocağı tüttürmeye devam eder.
• Kızlara giderken aldıkları çeyiz dışında başka bir miras verilmez.
• Tek eşlilik yaygındır.
• Genellikle dışarıdan evlilik yapılır. (exogami)
• Kadın ve erkek eşittir. Aileyi ilgilendiren her konuda kadının da söz hakkı vardır.
• Babaya kang; anneye ög denir.
• Evlilik erkek ve kızın ortak rızasına bağlıydı.
• Çiftlerin boşanma hakkı vardı.
• Aile birliğine ihanet edenler ağır şekilde cezalandırılırdı.

Urug (Aileler Birliği)

• Sosyal ve ekonomik yönden dayanışma ve güvenlik ihtiyacı aileleri bir araya getirmiştir.
• Urug ile ilgili kararlar aile reisleri tarafından alınırdı.

Boy ( Uruglar Birliği, Ok)

• Her boyun askeri bir gücü ve toprağı vardır.
• Cesareti, maddi mal varlığı, hizmeti ve adaletiyle tanınan urug reisleri arasından birisi boy beyi seçilirdi.
• Boylar Türk toplumunu oluşturan en küçük siyasi yapılardır.
• Her boyun kendine ait bir yaylağı ve kışlağı vardır. Yaylaklar tüm boyun ortak malı iken; kışlaklar özel mülktü.
• Her boyun kendisine ait bir tamgası vardı.

Boy Beyinin Görevleri

• Boydaki iç dayanışmayı korumak.
• Hak ve hukuku sağlamak
• Boyunun çıkarlarını savunmak

Bodun

• Boyların bir teşkilat etrafında toplanmasıyla Bodun meydana gelmekteydi.
• Başında han, hakan, kağan, ilteber, yabgu vb. unvanlar taşıyan bir başkan bulunmaktaydı.
• Bodun başkanı olarak Türk hükümdarı bütün boy ve bodunları bir çatı altında toplamaya çalışırdı.

Yaşayış

• At, Türkler için bir binek olmakla beraber hayatın ayrılmaz bir parçasıdır.
• Türkler kışın korunaklı vadilerde ahşap veya kerpiçten yapılmış evlerde oturmuşlardır. Yazın ise çadırlarda yaşamışlardır.
• Uygurlar zamanında yerleşik yaşama geçilmiştir. Şehir hayatı Türklerin hayatında değişikliklere neden olsa da örf ve adetlerini korumayı sürdürmüşlerdir.
• Eski Türk toplumunda yardımlaşma ve yarışma iç içeydi. Ok atma, cirit, at yarışları ve güreş vazgeçilmez eğlence sporları idi.
• Topluca bayramlar(şenlikler) yapılarak eğlenilirdi.
• At ve koyun etinden çeşitli kebaplar, et konserveleri, süt ve yoğurt Türklerin başlıca yiyecekleridir. At sütünden yapılan kımız ise en önemli içecekti.
• Türkler ipek, pamuk ve yünden yapılan elbiseler giymişlerdir. Giysiler hayat tarzına uygun olarak pantolon ve ceketti. Kaftan, çizme ve kemer nu kıyafeti tamamlamıştır. Börk başa giyilir ve hayvan kürkünden yapılırdı.

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.