BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ  [1040-1157]

• Oğuzlar/Üçoklar(Sol kol)/Denizhan/Kınık boyuna mensupturlar.

• Oğuzlar, günümüzde Türkiye, Balkanlar, Azerbaycan, İran, Irak ve Türkmenistan’da yaşayan Türklerin mensup olduğu boya verilen genel isimdir. Oğuzlar için Araplar Guz, Bizanslılar Uz, Ruslar Torki isimlerini kullanmışlardır. Oğuz kelimesi boy anlamına gelen “OK” sözüne, çoğul eki olan “UZ”’un eklenmesi ile meydana gelmiş olup, boylar anlamına gelmektedir. Oğuzların İslamiyet’i kabul edenlerine “Türkmen”, adı verilmiştir.
• Selçuklular Oğuzların Üçoklar’a bağlı Deniz Han’ın Kınık Boyu’na mensuptur. Boyun başı olan Dukak Bey’in ölümü üzerine boyun başına Selçuk Bey geçti.

KARAHANLI-GAZNELİ İTTİFAKI

• Kınık Boyu’nun Oğuz hükümdarı ile arası açılınca Cend Bölgesine göç etti.
• Selçuk Bey’in ölümünden sonra devletin başına geçen Arslan Yabgu Sultan Mahmut tarafından esir edildi.
• Kınık Boyu’nun başına daha sonra Tuğrul ve Çağrı Beyler geçti.

2012 LYS SORUSU

1025 yılında Karahanlı ve Gazneliler aşağıdakilerden hangisinin güçlenmesine karşı önlem almışlardır?

A) Abbasiler

B) Selçuklular

C) Bizanslılar

D) Tolunoğulları

E) İhşitoğulları

Tuğrul Bey Dönemi[1040-1063]

• Tuğrul Bey, 1038’de Nişabur Kenti’ni alarak burayı merkez yaptı.
• Gazne Hükümdarı Sultan Mesut’u, 1040 tarihinde Dandanakan Savaşı’nda yendi.

Sebepleri: 
Gazneliler’in Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istemeleri.
Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde olmaları.

Sonuçları:

Gazneliler yenilgiye uğratıldı ve yıkılma sürecine girdi.

Selçuklular büyük bir zafer kazandı. Horasan ve İran toprakları Selçukluların eline geçti.

Büyük Selçuklu Devleti kuruldu (1040).

Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.

Rey şehri alınarak başkent yapıldı.

Selçukluların İslam dünyasındaki otoritesi arttı.

UYARI: 1040’da kurultay tarafından hükümdarlık verilen Tuğrul Bey adına hutbe okutup, para bastırdı. Devletin merkezini Nişabur’dan Rey’e taşıdı.

Selçuklularda Anadolu’ya ilk akın Çağrı Bey tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu akınlar sonucu Selçuklular Van gölüne kadar gelmiştir. Dönüşte Çağrı Bey, Tuğrul Bey’e; “Öyle bir yurt keşfettim ki; iklimi Horasan kadar güzel, ürünleri Hindistan kadar bol ve çeşitli…” demiştir.

BİZANSLA İLK SAVAŞ / PASİNLER

• Anadolu’ya yapılan akınlar sırasında şehit düşen Musa Yabgu’nun oğlu Hasan’ın öcünü almak için İbrahim Yınal komutasındaki bir Selçuklu ordusu Erzurum’a kadar ilerledi.
• Pasinler Savaşın’da Bizans ve Gürcü kuvvetlerini yendi.
• Savaş sonucunda Van ve Erciş tarafları Selçuklu hakimiyetine girdi.
• Yapılan antlaşmaya göre Bizans İstanbul’da bir camiyi onartıp burada Tuğrul Bey adına hutbe okutulmasını kabul etti.

Abbasi Halifesinin Büveyhoğulları Baskısından Kurtarılması

• Abbasi halifesinin, Şii Büveyhoğullarının baskılarına karşı Selçuklulardan yardım istemesi üzerine Tuğrul Bey, Bağdat Seferine çıkarak 1055 Abbasileri Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. Böylece Türk-İslam dünyasının koruyuculuğu Selçukluların eline geçti. Bu olaydan sonra İslam Dünyasının dini lideri Abbasiler, siyasi lideri de Selçuklular oldu.
• Abbasi halifesi Tuğrul Bey’e “doğunun ve batının sultanı” unvanını vermiştir.
• Selçuklu imparatorluğunu kuran ve  imparatorluk haline getiren Tuğrul Bey, 1063 yılında vefat etti.
• Tuğrul Bey’in ölümünden sonra Çağrı Bey’in oğlu Süleyman tahta geçmişse de Alp Arslan Selçuklu tahtını ele geçirmiştir.

Alp Arslan Dönemi [1063-1072]

Ani Kalesinin Fethi

• İlk seferini Azerbaycan ve Kafkasya üzerine yapan Alp Arslan, kaynaklarda “Asla zapt edilemez.” diye bahsedilen Ani ve Kars Kalelerini Bizans ve Gürcü ittifakının elinden aldı.
• Hıristiyan aleminin kutsal yerlerinden olan ani kalesinin alınması Müslüman dünyasında büyük sevinç kaynağı oldu ve halife Alp Arslan’a Ebu’l Feth (Fetihlerin Babası) unvanını verdi.

Malazgirt Savaşı

Malazgirt Savaşı’nın Nedenleri (1071)

• Alp Arslan’ın Anadolu’ya gönderdiği kuvvetlerin Kayseri’ye kadar ilerlemesi ve Anadolu’nun Batı kıyılarına akınlar yapması üzerine Bizans İmparatoru Romen Diyojen büyük bir ordu ile harekete geçti.
• Bizans ordusunun harekete geçtiğini öğrenen Alp Arslan Doğu Anadolu’ya gelerek hazırlıklar yaptı.

Gelişimi

• Bizans İmparatoru’na elçi göndererek barış teklifinde bulunsa da teklifi reddedildi.
• Savaş Muş’un Malazgirt ovasında başladı.
• Selçuklu kuvvetleri üçe bölündü.
• Alp Arslan sahte geri çekilme planı uygulayarak Bizans ordusunu merkezden ayırdı.
• Bu sırada Bizans ordusunda bulunan Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.

Malazgirt Savaşı’nın Sonuçları (1071)

• Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.
• Anadolu topraklarına Türk göçü hızlanmıştır.
• Bizans’ın İslam Dünyası üzerindeki baskısı sona ermiştir.
• Anadolu’daki Türk ilerleyişi ile baş edemeyen Bizans kışkırtması Haçlı Seferleri’nin sebeplerinden biri olmuştur.
• 1071 tarihi Türkiye Tarihi’nin başlangıcı kabul edilmiştir.
• Alparslan tarafından görevlendirilen komutanların Anadolu’ya yaptıkları akınlar sonrasında Mengücek, Saltuklu, Danişment, Artuklu ve Çaka Beyliği gibi ilk Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuştur.

UYARI: “Toprak fethedenin malıdır.”

Alp Arslan, bu tutumuyla Anadolu’da Türk beyliklerinin oluşumuna zemin hazırlayarak Türk tarihinde yeni bir dönemi başlatmıştır.

• Sultan Alp Arslan, Çıktığı Maveraünnehir Seferinde esir alınan bir kale kumandanı tarafından şehit edildi.
• Alp Arslan’dan sonra devletin başına oğlu Melikşah geldi.

2013 LYS SORUSU

Soru: Aşağıdakilerden hangisinin 1071’de yapılan Malazgirt Savaşı’nın sonuçları arasında olduğu savunulamaz?

Doğu-Batı arasındaki ticaret yolları değişmiştir.

Anadolu’nun kapısı Türklere açılmıştır.

Anadolu’da Türk beyliklerinin oluşumuna zemin hazırlanmıştır.

İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı azalmıştır.

Haçlı seferlerinin başlamasında etkili olmuştur.

( 15.06.2013 – LYS )

Melikşah Dönemi [1072-1092]

• Melikşah Döneminde İran asıllı vezir NİZAM-ÜL MÜLK devlet yönetiminde ona yardım etti.
• Amcası Kirman meliki Kavurd’un ayaklanmasını bastırdı.
• Devlet merkezini Rey’den İsfahan’a taşıdı.
• Karahanlılar ve Gazneliler üstüne sefere çıkarak onlara üstünlüğünü kabul ettirdi.
• Alp Arslan döneminde başlayan Anadolu ve Suriye’nin fethini tamamladı. Bu dönemde, ilk defa divan teşkilatı kuruldu, ikta sistemi uygulandı. Vezir Nizamülmülk “Siyasetname” adlı eseri yazdı. Dönemin sonlarına doğru ” Batınilik ” mezhebi ortaya çıktı.

Batınilik / Hasan Sabbah / Alamut Kalesi

• Fatimi Devleti’nin desteklediği ve Şii inancını yaymaya çalışan bu kişiler, Kur’an ayetlerinin gizli manalarının olduğunu ileri sürmüşlerdir. Liderleri Hasan Sabbah’tır.
• Birçok devlet adamına suikast yaparak öldürdüler. Bunlardan birisi de vezir Nizamülmülk’tür.
• Melikşah dönemi Selçuklu Devletinin en parlak dönemi olmuştur.
• Bu dönemde devletin sınırları Orta Asya’dan İstanbul Boğazı’na; Umman Denizinden Aral Gölü’nün kuzeyine kadar genişlemiştir.
• Melikşah Batınilerin faaliyetlerine son vermek için Alamut Kalesini kuşattığı sırada 38 yaşında ölmüştür.

Fetret Dönemi [1092-1118]

• Nizamülmülk ve Melikşah’ın ölümünden sonra taht kavgaları başladı ve ülkede ayaklanmalar çıktı.
• Bu taht kavgaları Büyük Selçuklu Devlet’nin eski gücünü kaybetmesine ve parçalanmasına neden olmuştur.
• Sultan Sencer taht kavgasına karışan kardeşlerini yenerek Fetret Devri’ne son vermiştir.

Sultan Sencer Dönemi [1118-1157]

• Daha önce Horasan Valiliği yapan Sultan Sencer devlet işlerinde tecrübe kazanmıştır.
• Sultan Sencer dönemi, Selçukluların son parlak devridir.
• Sencer döneminde iki tehlike ortaya çıkmıştı. Bunlardan birisi Anadolu ve Suriye’ye saldırmakta olan Haçlılar, diğeri doğudan gelen ve devletin sınırlarını zorlayan Karahitaylar olmuştur.
• 1141 tarihinde Karahitaylarla yaptığı K Savaşı’nda yenildi.
• Bu savaştan sonra Seyhun Nehri’ne kadar olan topraklar Karahitayların eline geçmiştir.
• Katvan Savaşı sonucu Selçuklu ülkesi Müslüman olmayan Türk ve Moğol birliklerinin istilasına uğramıştır.
• Sultan Sencer, 1152’de Gurlular’ı yenilgiye uğratmıştır.
• Oğuzlara esir düşerek ölmüştür.

Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılış sebeplerini

a) Feodal yönetim, veraset sistemi ve taht kavgaları

b) Fatimilerin Bâtınilere destek vermesi

c) Haçlı Seferleri

d) Türkmenlerin tepkisi

e) Abbasi halifelerinin siyasi güç için mücadele etmeleri

f) Atabeylerin bağımsızlık istekleri 

Büyük Selçuklu Devleti Toprakları Üzerinde Kurulan Devletler ve Atabeylikler

I- Kurulan Devletler  [Selçuklu Soyuna Mensup Olanlar]

Anadolu Selçukluları – İznik-Konya

Suriye Selçukluları – Şam

Irak Selçukluları – Hamedan

Kirman Selçukluları – İran

Horasan Selçukluları – Merv

II- Atabeylikler;

Salgurlular – Şiraz

Beğtekinler – Erbil

İldenizoğulları – Azerbaycan

Börüler – Şam

Zengiler – Musul

Önemli Özellikler Özet

a) Karahanlılarda başlayan Türk – İslam kültür birleşimi bu dönemde tamamlanmıştır.

b) Anadolu’nun kapıları açılarak, Anadolu’nun Türkleşmesine zemin hazırlamışlardır.

c) İslam dünyasının liderliği bu dönemde Türklere geçmiş ve Bizans’ın, Arap-İslam dünyası üzerindeki baskısı ortadan kaldırılmıştır.

d) Bağdat’ta açtıkları Nizamiye Medreseleri ile dünya bilim ve kültür tarihine önemli katkıda bulunmuşlardır.

»»»Ders sunusunu indirmek için tıklayınız.»»»

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.