Abdülmecit Dönemi Genel Özellikleri (1839–1861)

II. Mahmut’tan sonra tahta çıkan Abdülmecit’in ilk işi babasının ölümü nedeniyle yayınlayamadığı Tanzimat Fermanı’nı Mustafa Reşit Paşa’nın yardımıyla yayınlamak olmuştur. Ferman 3 Kasım 1839’da Gülhane Parkı’nda okunmuştur. Bu nedenle Tanzimat Fermanı’na Gülhane Hattı Hümayun da denilmektedir.

Tanzimat Fermanının İlan Edilme Nedenleri

• Avrupa’nın azınlıkları bahane ederek Osmanlı iç işlerine karışmasını önlemek
• Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa meselesinde Avrupa’nın desteğini almak
• Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik fikrinin etkisini azaltmak
• Gayrimüslimlerin devlete bağlılığını artırmak
• Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını engellemek

Tanzimat Fermanının İçeriği/Maddeleri

• Müslüman ve Hristiyan bütün halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.

Uyarı: ilk defa Müslüman-Hristiyan eşitliği sağlandı.

• Vergiler herkesin gelirine göre toplanacaktır.
• Rüşvet ve adam kayırma önlenecektir.
• Mahkemeler herkese açık olacak kimse yargılanmadan cezalandırılmayacaktır.
• Askerlik vatan görevi haline getirilecek. Yani tüm Osmanlı vatandaşları askerlik yapacaktır.

Uyarı: Bu döneme kadar gayrimüslim erkekler cizye vergisi vererek askerlikten muaf tutulmuşlardır. Bu madde Islahat Fermanı ile yürürlükten kaldırılmış gayrimüslim halk için bedelli askerlik getirilmiştir.

Tanzimat Fermanının Önemi/Özellikleri

• Ferman ile padişahın yetkileri ilk kez kanun ile sınırlandırılmıştır.
• Padişah ilk kez kendi gücü üstünde hukuk gücünün olduğunu kabul etmiştir.
• Ferman herhangi bir halk hareketi sonucu değil padişahın kendi isteği ile yayınlanmıştır.
• Müslüman gayrimüslim eşitliği sağlanmaya çalışılmıştır.
• Tebaadan vatandaş statüsüne geçilmeye çalışılmıştır.
• Vatandaşın temel hakları devlet garantisine alınmıştır.
• Vergi adaleti sağlanmıştır.

NOT: Tanzimat fermanı kanun üstünlüğüne dayanır. Tanzimat Fermanı Türk tarihinde anayasal düzene geçişin ilk aşaması kabul edilmiştir. Padişah kanunlara uyacağına söz vermiştir. Bu durum hukuk devleti olma yolunda önemli bir adımdır. 

Tanzimat Fermânı’nın okunmasından I. Meşrutiyet’in ilanına kadar geçen dönem, Osmanlı tarihinde Tanzimat Dönemi (3 Kasım 1839 – 22 Kasım 1876) olarak anılır.

Islahat Fermanı (1856)

Temel amaç yine Osmanlı devletini parçalanmaktan kurtarmak, Balkanlarda çıkan isyanları sona erdirmektir.

Paris konferansında Avrupalıların Osmanlı lehine kararlar alması amacıyla yayınlanmıştır.

Uyarı: İlanında Avrupalı devletlerin baskısı vardır. Azınlıklara çok geniş haklar veren bir belgedir.

Islahat Fermanı Maddeleri / İçeriği / Esasları:

• Din ve Mezhep seçme özgürlüğü getirildi.
• Karma mahkemeler açıldı. Herkesin kendi dinine göre yemin etmesi kuralı getirildi.
• Azınlıklar için bedelli askerlik yani nakdi bedel uygulaması getirildi.
• Gayri Müslimleri küçük düşürücü söz söylenmesi yasaklandı.
• İşkence ve angarya yasaklandı.
• Azınlıklara istediği okulda okuma ve devlet memuru olma hakkı tanındı.
• Azınlık okulları açılması serbest bırakıldı.
• Azınlıklara şirket ve banka kurma hakkı tanındı.
• İltizam usulü kaldırıldı. (fakat bir süre sonra tekrar uygulamaya kondu)
• Cizye vergisi kaldırıldı
• Gayri Müslimler il Genel Meclislerine üye olabilecekleri kararı alındı.

Uyarı: Islahat fermanı Avrupalıların iç işlerimize karışmasını önleme amacıyla yayınlanmış olmasına rağmen, Islahat Fermanıyla Avrupalılar iç işlerimize daha fazla müdahale etmeye başlamışlardır.

Abdülmecit Zamanındaki Diğer Islahatlar ve Tanzimat Dönemi Yenilikleri

1839 ile 1861 yılları arası yeniliklerine Tanzimat yenilikleri denir. Bu dönemde:

• Nizamiye mahkemeleri açıldı.
• Demiryolu yapımına başlandı.
• Kırım savaşı sırasında İngiltere’den ilk dış borç alındı. (1854)
• İstanbul Darul Fünunu açıldı
• Bankı Dersadet adıyla ilk Osmanlı Bankası kuruldu.
• Meclisi Maarifi Umumiye (MEB) açıldı.
• Askerlik 5 yıl ile sınırlandırıldı.
• Askeri Baytar Okulu açıldı.
• Ordunun isimi Asakiri Şahane oldu.
• İlk kâğıt para Kaime basıldı.
• Mülkiye Mektebi açıldı.
• Kız Rüştiyeleri açıldı.
• Darul Muallim açıldı. (Erkek öğretmen okulu açıldı)
• Mecidiye piyasaya sürüldü.
• Vilayet Nizamnamesi hazırlandı.

Uyarı: Tanzimat Döneminde Eğitim, Yargı ve Maliyede ikililik (Çok Başlılık) vardır.