BATI CEPHESİ

I. Dünya savaşı öncesi İtalyanlara verilen İzmir ve Batı Anadolu Paris Barış Konferansında Yunanlılara verilmiştir. Sebebi ise İngiltere’nin bu bölgede güçlü bir devlet istememesidir.

Batı cephesi, Kurtuluş Savaşının en uzun süren ve en şiddetli savaşların yapıldığı cephesidir. Bu cephe Balıkesir-Alaşehir Kongrelerinde kurulmuştur. Bu cephede Yunanlılarla çok ağır kayıplar verdiğimiz savaşlar olmuştur.

Yunanlılar Wilson İlkeleri gereği bölgedeki nüfuslarını artırmak amacıyla kanlı eylemlerde bulunmuşlardır.  Bunun üzerine Türk halkı Kuvay-ı Milliye birliklerini kurmuştur. Ayrıca İzmir Reddi İlhak ve İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri kurulmuştur. Kuvay-ı Milliye birlikleri Yunan işgalini durdurmaya çalışmış, tam başarı sağlanamadığından düzenli orduya geçilmiştir.

Sevr Barış Antlaşması, Osmanlı meclisi tarafından imzalanmadığı ve kabul edilmediği için Yunanlılar 22 Haziran 1920’de saldırıya geçerek Balıkesir, Bursa, Uşak ve Doğu Trakya’yı işgal etmişlerdir. Bunun üzerine Sivas Kongresinden sonra batı cephesi Kuvay-ı Milliye birliklerinin başına atanan Ali Fuat Paşa TBMM’den izinsiz olarak Yunanlılara karşı 24 Ekim 1920’de Gediz’de taarruza geçti. Gediz Taarruzundan istenilen sonuç alınamayınca TBMM Batı Cephesi komutanı olarak cephenin kuzeyine İsmet Paşa’yı, güney kanada da Refet Paşayı atamıştır.

Sonuçta;

– Bu durum düzenli ordunun gerekliliğini ortaya çıkardı.

– Ali Fuat Paşa görevden alınarak Moskova büyükelçiliğine gönderildi.

– Batı cephesi ikiye ayrıldı. Asıl Batı cephesine İsmet Bey, Batı cephesinin güney kısmına Refet (Bele) Paşa tayin edildi. Her iki cephede Genelkurmay Başkanlığına bağlandı.

DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI (8 KASIM 1920)

Sebepleri

• Kuvay-ı Milliye birliklerinin halktan zorla para ve yardım toplamaları ve bu durumun halkın tepkisine yol açması.
• Yunan ilerleyişini durduramamaları
• Kuvay-ı Milliye komutanlarının merkezi otoriteden uzak, başlarına buyruk hareket etmeleri
• Bölgesel kurtuluşu hedef almaları
• Askerlik bilgi ve tekniğinden yoksun olmaları
• Yeterli silah ve cephaneye sahip olmamaları.
• Gediz taarruzunun başarısızlıkla sonuçlanması.

I. İNÖNÜ SAVAŞI 6-10 OCAK 1921

• Savunma savaşıdır.
• Düzenli ordunun yaptığı ilk savaştır.

Sebepleri

1. Yunanlıların Çerkez Ethem ayaklanması sonucu milli kuvvetlerin birbirleriyle mücadelelerinden yararlanmak istemesi
2. Türk ordusunun güçlenmesini engelleme düşüncesi
3. Sevr Antlaşması’nı Türk milletine zorla kabul ettirmek istemeleri
4. yunanlıların Kütahya, Eskişehir ve Ankara’yı ele geçirip Sevr’i zorla kabul ettirmek istemeleri

Sonuçları  

• TBMM, kazandığı güçle, Teşkilat-ı Esasiye’yi hazırladı.(20 Ocak 1921)
• Çerkez Ethem İsyanı bastırıldı.
• İsmet Bey generalliğe terfi etti.
• Halkın düzenli orduya ve TBMM’ye olan güveni arttı.
• Afganistan ile Ankara Dostluk Antlaşması imzalandı. (1 Mart 1921)
• İtilaf devletleri TBMM’yi Londra Konferansı’na çağırdılar.(12 Mart 1921)
• İstiklal Marşı kabul edildi. (12 Mart 1921)
• Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalandı (16 Mart 1921)

UYARI: TBMM’nin kurduğu düzenli ordunun ilk başarısıdır.

LONDRA KONFERANSI (23 ŞUBAT-12 MART 1921)

Katılan devletler

İngiltere – İtalya – İstanbul Hükümeti

Fransa – Yunanistan – TBMM

(Toplanmasında Etkili Olan Devletler: Fransa-İtalya

TBMM temsilcisi: Bekir Sami Bey(Dışişleri bakanı)

İstanbul Hükümeti Temsilcisi: Tevfik Paşa(Sadrazam)

Konferanstaki Türk Tezi: Misak-ı Milli

İtilaf Devletlerinin Tezi: Sevr Antlaşması

Londra Konferansı’nın Toplanmasında Etkili Olan Sebepler

• TBMM’nin doğuda Ermenileri yenilgiye uğratması
• Güneyde Fransızlara karşı başarı kazanılması
• İnönü Savaşı’nda Yunanlıların yenilmesi
• TBMM’nin Sovyet Rusya ile yakınlaşması

Not: İstanbul hükümeti doğrudan, TBMM dolaylı yoldan çağrılmıştır. M. Kemal doğrudan çağrılmadıkça katılmayacaklarını bildirdi. Daha sonra İtalya’nın doğrudan daveti üzerine TBMM konferansa katıldı.

İtilaf Devletlerinin Amaçları

• Yunan kuvvetlerinin yeniden toparlanması için zaman kazandırmak
• TBMM konferansa katılmazsa Türklerin barışa karşı oldukları şeklinde propaganda yapmak
• Konferansa TBMM ile birlikte İstanbul hükümetini de çağırarak ikilik çıkarmak
• Barış yolu ile Sevr Antlaşması’nın şartlarını yumuşatarak kabul ettirmek

Sevr’de yapılan değişiklik:

–İzmir Türklere verilecek ancak şehirde Yunan kuvvetleri bulunacak.

–MC tarafından tayin edilen bir Hrıstiyan vali tarafından yönetilecek.

–Doğu Anadolu’da bir ermeni devleti kurulacak.

TBMM’nin Londra Konferansı’na Katılma Sebepleri

• TBMM’nin barış taraftarı olduğunu göstermek.
• Misak-ı Milli’yi dünyaya duyurmak
• Türk ulusunu yasal temsilsinin TBMM olduğunu kanıtlamak.

Londra Konferansında İstanbul Hükümeti temsilcisi Tevfik ” Paşa “Sözü Türk milletinin yegâne temsilcisi olan TBMM heyetine bırakıyorum” demiş, böylece itilaf devletlerinin istedikleri ikilik önlenmiştir.

Londra Konferansının Sonuçları

• İtilaf devletleri TBMM’yi resmen tanıdılar.
• TBMM ilk defa uluslararası bir kurulda varlığını gösterdi.
• Yunan kuvvetleri zaman kazanarak yeniden toparlandılar.
• TBMM barış yanlısı olduğunu ispatladı.
• Misak-ı Milli dünyaya duyuruldu.

TÜRK-AFGAN DOSTLUK ANTLAŞMASI

• 1 Mart 1921’de Moskova’da imzalandı.
• İlk kez bir İslam ülkesi TBMM’yi tanıdı.
• Anlaşmaya göre taraflardan biri saldırıya uğrarsa diğeri ona yardım edecektir.
• TBMM Afganistan’a subay ve öğretmen gönderecektir.

İSTİKLAL MARŞI’NIN KABULÜ (12 MART 1921’DE)

• Milli eğitim bakanlığı tarafından düzenlenen yarışmada Mehmet Akif’in şiiri 724 şiir arasından 1. seçilmiştir.
• Milli marş ülkelerin bağımsızlık sembolüdür.
• Mehmet Akif ERSOY milli marsı kahraman ordumuza ithafen yazmıştır.
• Zeki ÜNGÖR tarafından bestelenmiştir.

MOSKOVA ANTLAŞMASI 16 MART 1921

Türk-Rus Yakınlaşmasının Nedenleri

• TBMM’nin doğuda Ermenilere karşı başarı kazanması
• Fransızlara karşı güneydeki halk direnişinin etkili olması
• Yunanlılara karşı I. İnönü zaferinin kazanılması
• İki ülke arasında karşılıklı elçilikler açılarak iyi ilişkilerin başlaması
• Mustafa Kemal Paşa’nın diplomatik çabaları
• Her iki ülkenin de düşmanlarının ortak olması
• Sovyet Rusya’nın Anadolu’daki milli mücadeleyi kendi rejimine dönüştürmek istemesi

Maddeleri

• Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasındaki anlaşmalar geçersiz sayılacak
• İki taraftan birinin tanımadığı bir anlaşmayı diğeri de tanımayacak
• Sovyet Rusya Sevr’i reddedecek, Misak-ı Milli’yi tanıyacak
• Kapitülasyonların kalktığını Sovyet Rusya kabul edecek
• Rusya, TBMM ile Ermenistan ve Gürcistan arasında imzalanan antlaşmaları Batum’un Gürcistan’a verilmesi şartıyla tanıyacak

ÖNEMİ

• Batum’un verilmesi Misak-ı Milli’den ilk tavizdir.
• Rusya, TBMM’yi tanıyan ilk Avrupa devletidir.
• Sovyet Rusya milli mücadeleye destek vermeyi kabul etti.
• Sovyet Rusya, Sevr antlaşmasını tanımadığını ilan etti.
• Doğu sınırımız güvence altına alındı.

II. İNÖNÜ SAVAŞI (23-31 MART 1921)

Sebepleri

• TBMM’nin Londra Konferansı’nda Sevr’i kabul etmemesi
• Yunanlıların I. İnönü mağlubiyetinin öcünü almak istemesi
• Türk ordusunun güçlenmeden yok edilmek istenmesi
• İngilizlerin Yunanlıları teşvik etmesi
• Yunanlıların işgallerini devam ettirmek istemesi

Yunanlılar Ankara’yı ele geçirmek ve TBMM’yi dağıtmak amacıyla Bursa ve Uşak’ın batısından Eskişehir ve Afyon üzerine harekete geçtiler. İsmet Paşa komutasındaki Türk ordusu Yunanlıları İnönü mevkiinde durdurmuştur. Savaş, Türklerin zaferiyle sonuçlanmıştır.

Sonuçları

• İtalyanlar işgal ettikleri yerlerden çekilmeye başladılar.
• Fransızlar Yunanlıları desteklemekten vazgeçti. Zonguldak’taki birliklerini geri çektiler. TBMM ile anlaşma yolları aramaya başladılar.

Uyarı: Bu durum İtilaf devletleri arasında görüş ayrılıkları olduğunun göstergesidir.

• Halkın Türk ordusuna ve TBMM’ye duyduğu güven arttı.
• Düzenli orduya katılım artmıştır.
• Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa’ya çektiği telgrafla “Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs talihini de yendiniz” demiştir.
• Yunanlılar Türkleri yenmek için daha büyük kuvvetlere ihtiyaçları olduğunu anladılar.
• İngiltere’nin Yunanistan’a olan güveni sarsıldı.

KÜTAHYA-ESKİŞEHİR SAVAŞLARI (10-24 TEMMUZ 1921) 

II. İnönü Savaşından sonra Yunanlılar Anadolu’daki baskılarını artırmış bir yandan da daha büyük bir ordu oluşturmaya çalışmışlardır. Bu doğrultu da:

• Yunanistan’da eli silah tutanlar askere çağrılmıştır.
• İngiltere Yunanistan’a araç-gereç yardımı yapmıştır.
• Yunan Kralı saldırıyı yönetmek üzere İzmir’e gelmiştir.

Sebepleri

• Yunanlıların İnönü savaşlarıyla kaybettikleri itibarlarını tekrar kazanmak istemeleri
• Türk ordusunun toparlanmasına fırsat vermeden ortadan kaldırma düşüncesi
• Ankara’yı alarak TBMM’yi dağıtmak ve Sevr’i Türklere kabul ettirmek istemeleri
• İtilaf devletlerinin desteğini yeniden kazanmak istemeleri

İsmet Paşa komutasındaki Türk ordusu Yunanlıların takviye kuvvetlerle aniden saldırmaları üzerine yenilgiye uğradı. Mustafa Kemal Paşa’nın tavsiyesiyle Türk ordusu Sakarya ırmağının doğusuna çekildi.

Sakarya’nın doğusuna çekilmekle:

• Yunan kuvvetleri ıle aramızda mesafe oluşturma.
• Türk ordusunun daha fazla kayıp vermesini önleme
• Taarruz gücüne ulaşana kadar zaman kazanmayı amaçlamıştır.

 Sonuçları

• Türk ordusu Sakarya Irmağının doğusuna çekildi.
• Afyon, Kütahya, Eskişehir Yunan işgaline uğradı.
• İtalyanlar ve Fransızlar Anadolu’dan geri çekilme işlemini durdular.
• TBMM’de tartışmalar başladı. Meclis’in daha güvenli bir yer olan Kayseri’ye taşınması gündeme geldi.
• Düzenli ordunun kaldırılarak Kuvay-ı Milliye’ye geçilmesi fikri ortaya çıktı.
• TBMM’de yaşanan tartışmalar zaman kaybına neden olmaktaydı. Bu yüzden daha hızlı karar alabilmek için meclis Başkomutanlık yetkisi ile tüm yetkilerini Mustafa Kemal Paşa’ya devretti. Böylece Mustafa Kemal Paşa Erzurum Kongresi öncesi istifa ettiği askerlik mesleğine geri döndü.

MAARİF (EĞİTİM KONGRESİ) 16TEMMUZ 1921

Kütahya – Eskişehir savaşı devam ettiği sırada toplanmıştır. Ankara da 180 kişini katılımıyla erkek öğretmen okulunda toplanmıştır. M.Kemal “Cehaletle savaş düşmanla savaştan daha az önemli değildir.” diyerek eğitime verdiği önemi göstermiştir.

TEKALİF-İ MİLLİYE KANUNU ( MİLLİ YÜKÜMLÜLÜKLER BUYRUKLARI) 7- 8 AĞUSTOS 1921

Mustafa Kemal başkomutan olduktan sonra ilk iş olarak Tekalif-i Milliye Emirlerini yayınlamıştır. Bu emirler ordunun maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamak için yayınlanmıştır. Ordunun taşıt, giyecek, silah, insan, araç – gereç ihtiyacını karşılamak ve orduyu savaşlara hazırlamak için bu kanun çıkarılmıştır.

Tekalif-i Milliye Emirleri (GENEL SEFERBERLİK 7-8 Ağustos)

1. Her kazada bir Tekâlif-i Milliye Komisyonu kurulacak.
2. Tüccar ve ahali elindeki çamaşırlık bez, erkek elbisesi yapmaya elverişli her çeşit kumaş ile kösele, astar, meşin, sahtiyan, çarıklık deri, mıh ve hayvan malzemesinin % 40’ına, bedeli sonradan ödenmek üzere el konacak.
3. Her ev bir kat çamaşır, bir çift çorap ve çarık hazırlayarak askerlerin kullanması için Tekâlif-i Milliye Komisyonlarına teslim edecek.
4. İnsan ve hayvan yiyeceklerinin % 40’ına bedeli sonradan ödenmek üzere el konacak.
5. Her türlü nakil vasıtaları, ayda bir kez 100 kilometre olarak orduya taşıma hizmeti verecek.
6. Ordunun yiyeceğine ve giyeceğine yarayan bütün terk edilmiş mal ve malzemelere el konacak.
7. Muharebeye ilişkin her türlü silah ve mühimmat, üç gün içinde Tekâlif-i Milliye Komisyonlarına teslim edilecek.
8. Akaryakıt, kamyon lastiği ve haberleşme malzemesinin % 40’ına bedeli sonradan ödenmek üzere el konacak.
9. Silah ve malzeme yapan zanaatkârlar tespit edilerek ordu hizmetine alınacak.
10. Her türlü araba ve hayvanın % 20’sine bedeli sonradan ödenmek üzere el konacak.

Tekalif-i Milliye emirlerini aksamaması ve sağlıklı bir şekilde uygulanabilmesi için İstiklal Mahkemeleri ikinci kez kurulmuştur.

SAKARYA SAVAŞI (23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921) 

Sebepleri:

• Eskişehir-Kütahya savaşları Yunanlılara büyük bir cesaret vermiştir. Yunanlıların Türk ordusunu kesin olarak yok ederek Ankara’yı işgal etmek için saldırıya geçmişlerdir.
• 22 gün 22 gece süren savaşta Türk ordusu kesin bir zafer kazanmıştır.
• Mustafa Kemal Paşa, “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır, o satıh da bütün vatandır vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla sulanmadıkça terk olunamaz” sözünü söylemiştir.

Sonuçları

• Sakarya Savaşı Türk ordusunun zaferiyle sonuçlandı.
• 1683 2. Viyana kuşatmasından bu yana beri devam eden Türk ordusunun geri çekilişi sona erdi.
• Milli mücadelenin son savunma savaşıdır.
• Yunanlılar savunmaya çekilirken taarruz sırası Türklere geçti.
• İtalyanlar Anadolu’dan tamamen çekildiler.
• Fransızlarla 1921 Ankara antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile güneydeki kuvvetler Batıya kaydırıldı.
• TBMM ile Sovyet Rusya hâkimiyetindeki Kafkas Cumhuriyetleri arasında Kars antlaşması imzalandı.
• Ukrayna ile Dostluk Anlaşması yapıldı. (2 Ocak 1922) Moskova Antlaşmasının hükümleri tekrarlandı.
• TBMM tarafından Mustafa Kemal Paşa’ya “Gazilik” unvanı ve “Mareşallik” rütbesi
• Türk ordusunun Kurtuluş Savaşı’ndaki en büyük kaybı Sakarya Savaşı’nda oldu.
• İtilaf devletleri Sevr’i hafifleterek kabul ettirme girişiminde bulundular.
• Yunanlılar Doğu Trakya’dan İstanbul’a yapmak istedikleri saldırıdan vazgeçtiler.
• Türk halkının morali artmıştır.

KARS ANTLAŞMASI 13 EKİM 1921

• TBMM ile Azerbaycan – Gürcistan – Ermenistan arasında imzalandı.
• Sovyet Rusya’nın hâkimiyetine giren bu cumhuriyetlerle imzalanan, Moskova Antlaşmasının tekrarı niteliğinde bir antlaşmadır.
• Doğu sınırımız kesin olarak güvence altına alınmıştır.

ANKARA ANTLAŞMASI 20 EKİM 1921

Sebepleri:

• Fransızların işgal bölgelerinde büyük bir direnişle karşılaşmaları
• Yunanlıların Türkleri yenemeyeceklerinin anlaşılması
• TBMM’nin Ermeni meselesini çözmesi
• Londra Konferansı’nda İtilaf devletlerinin aralarındaki anlaşmazlıkları giderememeleri
• Sakarya savaşının kazanılması üzerine Fransızlar antlaşma yapmak zorunda kaldılar.

Antlaşmanın Maddeleri

• Taraflar arasındaki savaş hali sona erecek
• Savaş esirleri karşılıklı olarak serbest bırakılacak
• Hatay Fransızlarda kalacak ancak burada özel bir yönetim kurulacak. Ayrıca buradaki Türklere kültürlerini geliştirme hakkı verilecek ve resmi dil Türkçe olacaktı.
• Türkiye Selçuklu devleti kurucusu Süleyman Şahın mezarının bulunduğu Caber Kalesi Türk toprağı olarak kalacak ve Türk bayrağı dalganacaktır.
• Fransa, Sevr Antlaşması’nı tanıyacak.

Önemi:

• Güney cephesi kapandı.
• Hatay’ın kaybıyla Misak-ı Milli’den taviz verildi.
• Suriye sınırı güvenlik altına alındı.
• Güney illerimizdeki Ermeni meselesi sona erdi.
• İlk kez bir itilaf devleti Misak-ı Milli’yi ve TBMM’Yİ tanıdı.
• İtilaf devletleri grubu parçalandı.

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.