1929 Dünya Ekonomik Krizi ve Kara Perşembe – Nedenleri ve Etkileri

1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ

1929 Dünya Ekonomik Krizi, dünya ekonomisine etkileri itibarıyla en ağır kriz olarak kabul edilir. Amerika’da New York Menkul Kıymetler Borsasındaki Wall Street (Vol Sıtriit) hisse senedi fiyatlarının sert bir şekilde düşmesiyle başlayan buhran, kısa sürede Avrupa’ya ve dünyanın diğer sanayileşmiş bölgelerine yayıldı.

• I.Dünya Savaşı sonrasında ABD dünyanın en büyük ekonomisi durumuna geldi. Özellikle otomobil ve elektronik sektöründeki artış ülke ekonomisinin hızla büyümesini sağlıyordu. 1920’li yıllarda ABD insanının eskisine göre kendini daha zengin hissettiği yıllar olarak anılır. (Kükreyen Yirmiler)
• Bu yıllarda Mühendis Frederic Winslow Taylor tarafından geliştiren Taylorizm yöntemi sayesinde verimlilik, üretim ve kârlar olağanüstü arttı. Böylece  işçi ücretlerine zam yapılmıştı.
• Ülkede reklam ve basın, Amerikan yaşam tarzı olarak sunulan tüketimi artırdı.

1929 EKONOMİK KRİZİNİN NEDENLERİ:

• ABD’deki küçük şirketlerin I.Dünya Savaşı sırasında birleşerek tekeller oluşturmuşlardı. 1929 yılına gelindiğinde Amerikan ekonomisinin % 50 üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı. Bu da tek bir holdingin bile iflasının ekonomiyi sarsmaya yol açabileceğini göstermektedir.
• Bankaların kötü yapılanmış olması
• Bankaların sermaye esaslarını, kredi oranlarını belirleyen yasaların yetersiz olması
• ABD Başkanı Hoover (Havır) yönetiminin kriz konusunda gerekli tedbirleri yerinde ve zamanında almaması
• ABD’nin dünyaya kredi vermesi, bu kredileri geri alamaması
• 1929’da ABD’nin ithalatını sınırlandırması dünyada stok artışlarına neden oldu. Artan stokları, doğal olarak fiyat düşüşleri izledi.
• Bu yıllarda Wall Street’in spekülasyon piyasası reel ekonomideki krizle birleşince büyük buhran başladı. Hisse senetlerinin fiyatları ile reel ekonomik faaliyetlerin paralel gitmemesi ve farkın giderek artması 1929’da finansal ve reel ekonomilerin çökmesine neden oldu.

Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe)

1920li yıllarda ABD borsası sürekli yükseliyor ve değer kazanıyordu. Yatırımcılar küçük paralarla büyük yatırımlar yapıyor ve yüksek kazanç sağlıyordu. Marj Sistemi adı verilen bu sistemde yatırılan paranın 10 katına kadar hisse senedi alınabiliyordu.

Ancak 3 Ekim 1929’a gelindiğinde borsanın ilerlemesi durmuş hatta birkaç büyük holdingin hisse senetleri düşmüştü. 21 Ekim’de yabancı yatırımcıların kâğıtlarını ellerinden çıkarmaya başlamıştı. “Kara Perşembe” olarak anılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü New York Wall Street borsası, dibe vurdu. Hemen hemen herkes elindeki hisse senetlerini satmak istedi. Panik haberi yayıldıkça hisse senedi sahipleri değerlerin kaydedildiği çizelgeyi görmek için Wall Streete akın etti. Borsadaki bu panik, diğer piyasalara da sıçradı. Pamuk, bakır ve diğer ham madde fiyatları düşüşe geçti. Bu süreçte birçok banka batmış, binlerce insanın mal varlığı yok olmuştu.

1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİNİN ETKİLERİ VE SONUÇLARI

• Şehirlerde “işsizler ve evsizler ordusu” oluşmuştur. Her dört kişiden üçü işsiz kalmıştır. İnsanlar karton barakalarda yaşamak zorunda kalmıştır.

İş arayan insanlar

• İnşaat faaliyetleri durmuştur. Talebin beklenmedik düzeyde düşmesi nedeniyle madencilik de etkilemiştir.
• İnsanlar, sebze ve meyve yetiştirip satarak yaşamaya çalışsa da tarım ürünü fiyatlarındaki % 40-60’lık düşüş kırsal bölge nüfusunu da kötü etkilemiştir.
• Birçok insan maddi varlıklarını, sosyal konumlarını ve ruh sağlıklarını kaybettiler.
• 4000’e yakın banka iflas etmiştir. Banka kredilerin kesilmesi sonucu tüketim ve yatırım oranları düşmüştür.
• Borsadan paralarını çeken simsarlar çok küçük meblağlarla büyük şirketleri ve bankaları satın almışlardır. (Örn: Rockelfer)
• Piyasada para bir anda yok olduğu için insanlar ihtiyaçlarını karşılamada takas yoluna geri dönmüşlerdir.
• ABD’de 1932’de yapılan seçimle Roosevelt (Rozvelt) başkan oldu. İnsanların satın alma güçlerinin düşmesi ve talebin yetersiz olması nedeniyle Roosevelt, New Deal (Yeni Antlaşma) olarak bilinen ekonomik politikaları hayata geçirdi.

✪ Bunalımın etkileri II. Dünya Savaşı’na kadar yaklaşık 10 yıllık bir dönemde devam etmiştir. Ekonomik kriz farklı ülkelerde değişik tarihlerde sona ermiştir. Krizden ilk çıkan ülke Almanya olmuştur.

✪ Bu krizden Sovyetler Birliği etkilenmemiş, geniş çaplı bir planlama ile büyümüştür.

KRİZİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ VE TÜRKİYE’NİN ALDIĞI ÖNLEMLER

1929’daki “Büyük Buhran’ın etkisiyle uluslararası ticarette ortaya çıkan daralma, Türkiye’yi de etkilemiştir. Bu korumacı-devletçi iktisat politikalarına yönelmeye neden olmuştur.

• Dış ticaret ve döviz üzerinde devlet denetimini artıran Türkiye, bir yandan ithalata kısıtlamalar getirirken öte yandan gümrük vergilerini yükseltilmiştir.
• Türkiye ile ticaret ve ödeme antlaşması yapan ülkelerden ithalata öncelik tanıdı. Ekonomide kliring (malını alanın malını alma) sistemi uyguladı.
• İhraç mallarına kalite kontrolü getirildi.
• Halk hem tasarrufa hem de yerli malı kullanmaya özendirildi. Bu dönemde afişler hazırlatıldı.
• Atatürk’ün de direktifleriyle başkanlığını, TBMM Başkanı Kazım Özalp’in yürüttüğü “Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti”, kuruldu.
• Yerli Malı Haftası ilan edildi.

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.